Vücut sıcaklığının normalin üzerine çıkması ateş olarak tanımlanır. Vücut sıcaklığı yaşa, ölçümün yapıldığı saate ve vücut bölgesine, ateş öncesi yapılan fiziksel aktiviteye ve çevre ısısına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Vücut sıcaklığı sabah 5.00-6.00 sıralarında en düşük, 17.00-18.00’ de ise en yüksek değerine ulaşır. Bebeklerde vücut sıcaklığı daha yüksektir ve 1 yaş civarında erişkin düzeye doğru düşüş gözlenir. Kızlarda 13-14, erkeklerde 17-18 yaşında sabitlenir. Ateş kulaktan, makattan, alından, koltuk altından, ciltten ve ağızdan ölçülür. Bugün için ateş ölçümünde en geçerli cihaz nedir ve ateş en uygun nereden ölçülür sorusunun cevabı net olarak verilebilmiş değildir. Çocuklarda cıvalı cam termometreler civanın zararlı etkilerinden dolayı artık kullanılmamaktadır. Koltuk altından 37.2°C, ağızdan 37.5°C, makattan 38°C, kulaktan ölçümlerde 37.8°C üzerindeki değerler ateş olarak kabul edilir.
Makattan Ölçüm
Vücut sıcaklığını en iyi yansıtan bölge olmasına rağmen huzursuzluğa ve yaralanmalara neden olabileceğinden tercih edilen bir ateş ölçümü değildir. Dijital termometrenin temiz olduğundan emin olunmalıdır. Termometrenin ucu vazelin veya jel ile yağlanır ve çocuğun makatının içine doğru 1.5-2 cm kadar nazik bir şekilde ilerletilir. En az 3 dakika süre ile makat içinde kalması sağlanır.
Ağızdan Ölçüm
Küçük çocuklarda iletişim sorununun olması, gıda ve sıcak-soğuk sıvı alımından ve ağız içi yaralardan etkilenmesi nedeniyle tercih edilen bir yöntem değildir. Bu yolla ateş ölçümü küçük bebeklerde emzik termometrelerle de yapılabilir.
Kulaktan Ölçüm:
Her iki kulaktan birkaç kez ölçüm yapılmalı ve en yüksek değer doğru kabul edilmelidir. Küçük çocuklarda dışkulak yolu kavisli ve S şeklinde olduğu için termometrenin ucu kulak zarını göremez ve hatalı ölçüm yapılabilir. Hızlı bir ölçüm sağlar. Ölçüm yapılırken çocuğun kulak kepçesi üst kısmından tutulup nazikçe üste yukarı kaldırılıp termometrenin ucu hafifçe kulak içine doğru itilir. Dış kulak yolunda buşon varlığı ve enfeksiyon, ölçüm öncesi çok soğuk veya sıcak suyla yapılmış banyo ölçüm sonucunu etkileyebilir.
Koltuk Altından Ölçüm
Koltuk altı kurulandıktan sonra ölçüm yapılmalıdır. Çocuklarda en sık tercih edilen yöntemdir. Yenidoğanda ise en uygun ölçüm şeklidir. Güvenilirdir ve kolay uygulanır. Ancak terlemeye bağlı olarak gerçekten daha düşük değer gösterebileceği akılda tutulmalıdır.
Plastik Şerit Termometreyle Ölçüm
Isıyla değişen duyarlı sıvı kristaller içeren bu termometreler alına yapıştırılır, vücut sıcaklığı bir dakika sonra renk değişikliği skalasından okunur. Bu yöntemle ölçüm güvenilir değildir.
Alından/Ciltten Ölçüm
Çok hızlı ölçüm yapılabilir ancak güvenirliği düşüktür. Yüksek ateş çıkarsa koltuk altından ölçümün tekrarı gerekir. Evde 0-5 yaş grubu ateşli çocuklarda rutin olarak ağız ve makattan ateş ölçümü yapılmamalıdır. Ateş ölçümü, yenidoğanlarda (ilk 4 hafta) koltukaltından; 4 hafta-5 yaş arası çocuklarda ise koltuk altı ve kulaktan yapılmalıdır.
Her ateşli durum ailelerde ciddi bakteriyel enfeksiyonlar nedeniyle endişeye yol açar. Çocuktaki en ufak ısı artışı ateşin hemen düşürülmesi gerektiği fikrini tetiklemekte ve ailede paniğe neden olmaktadır. Ateş korkusu olarak tanımlanan bu telaş ve panik hali annelerin sağlık merkezlerini gereksiz kullanmalarına ve gereksiz tedavilere neden olabilmektedir. Ayrıca ateşli çocukların okulları aksamakta, anne ve babalarının çalışması engellenmektedir. Oysa ateş bir hastalık değil, vücudun hastalıklara karşı verdiği normal bir reaksiyondur. Ateş düşürme hastalığın seyrini değiştirmez. Ateşin vücudumuz için pek çok faydası bulunmaktadır. Ateş varlığında mikropları öldürmekle görevli beyaz kan hücrelerinin mikropların bulunduğu ortama göçünün hızlandığını ve beyaz kan hücrelerinin mikropları öldürücü madde salgılama yeteneklerinin arttığını gösteren çalışmalar mevcuttur. Ateş yanıtıyla bakterilerin ölmesi hızlanmaktadır. Ateşin kendi başına beyne hasar vermesi için ise 41,5°C üzerine çıkması gerekir. Bu da genelde enfeksiyonlarda çok çok nadir olarak görülmektedir. Yani ateş beyne zarar vermez, felce neden olmaz.
Ateş havale yapabilir ama bu korkulacak bir hastalık değildir. Çocukların yüzde 2-4’ünde görülür. Ateşli havale çocukta yatkınlık varsa ortaya çıkabilir. Ateş, çocuklarda genellikle kısa sürede kendiliğinden iyileşen basit viral hastalıklardan kaynaklanır. Soğuk algınlığı, grip gibi enfeksiyonlar ateşin sık görülen nedenleridir. Soğuk algınlığında ilk 24 saat tek bulgu ateş olabilir, diğer belirtiler arkadan gelir. Anjin, orta kulak iltihabı, ishal, idrar yolu enfeksiyonu da ateşe yol açar. Ateşli çocukların çok az bir kısmında ise yaşamı tehdit eden veya ileride yaşam kalitesini etkileyebilecek olan ciddi bakteriyel enfeksiyonlar söz konusudur.
Öncelikle, ateşin düşmanımız değil dostumuz olduğunu bilerek hareket etmeliyiz. Ateşin yükselmesiyle, vücut enfeksiyon etkeniyle daha iyi savaşabilmektedir. O halde, ateşli çocukta hemen ateşi düşürmeye çalışmak gereksizdir. Eğer bir enfeksiyon söz konusuysa, ateşi düşürmek enfeksiyonu daha çabuk iyileştirmeyecek, nedeni ortadan kaldırmayacaktır.
Ateşli bir çocuğu değerlendirirken, ateşin yüksekliğinden çok çocuğun genel durumu yol gösterici olmalıdır. Ateşin ne kadar yüksek olduğu, hastalığın ağırlığının bir göstergesi değildir. Çocuklarda ateşin en sık nedeni olan basit viral enfeksiyonlar, 39-40°C ateşe neden olabilir. Tam tersine, bazı ciddi hastalıklar da çok yüksek ateşe yol açmayabilir. Ancak 0-3 ay arası bebeklerde, normalin üstünde ölçülen bir vücut ısısı- değer kaç olursa olsun- hemen doktora ulaşmayı gerektirir. Daha büyük çocuklarda, çocuğun genel durumuna dikkat etmek gerekir. Eğer çocuk uyanık, aktifse, oynuyorsa, yiyip içebiliyorsa, uykusu iyiyse, solunumu normalse çok korkmaya gerek yoktur. Ailelerin çok yanlış ve yaygın uygulaması da antibiyotiklerin ateş düşürücü olarak kullanılmasıdır. Antibiyotiklerin uygunsuz ve aşırı kullanımı hastanın iyileşmesine katkıda bulunmayacağı gibi, sık kullanılan ampirik antibiyotiklere karşı bakteriyel direnç gelişimine de yol açar. Bu direnç, daha sonra gelişebilecek enfeksiyonların rutin antibiyotiklerle tedavisinde başarısızlıklara yol açabilmektedir.
Ateşli Çocuğun Evde Tedavisi: Annelere Öneriler
1. Kalın kıyafetler, ateşin daha fazla yükselmesine neden olabileceğinden çocuklar az giydirilmeli, uyuturken giysiler daha da azaltılmalıdır. Oda ısısı ne çok sıcak ne çok soğuk olmalıdır (21-24°C idealdir).
2. Alın, şakaklar, koltukaltı, kasıklar ve bacak arkalarına ıslak ve ılık kompres uygulanabilir. Uygulanan kompresler sık sık değiştirilmelidir.
3. Çocuğa ılık suyla duş aldırılabilir. Ancak ateş düşürücü vermeden tek başına ılık duş ve ılık kompres, bazen çocuğun sudan rahatsızlık duyup titremesine ve ateşin biraz daha artmasına neden olabilir.Ateş, hızlı su kaybına sebep olarak vücudun susuz kalmasına yol açabilir. Bu yüzden çocuk sıvı alımı için teşvik edilmelidir.
4. Hastayken tüm insanlar gibi çocukların da iştahı azalır. Yemek yemek istemeyen çocuk zorlanmamalıdır. Böyle dönemlerde en sevdiği yemekler hazırlanmalı ve yiyebildiği kadar yemesi için teşvik edilmelidir.
5. Okula giden ateşli çocuklar ateş 24 saat yükselmeyinceye dek evde istirahat etmelidir.
6. 38° C den daha düşük ateşlerin çoğunda eğer çocuğun genel durumu iyi ise, ilaç ihtiyacı olmayabilir. 38°C üzerinde ateşli ise parasetamol veya ibuprofen içeren ateş düşürücüler, çocuğunuzun yaşı ve kilosuna göre verilebilir. Çocuğunuzun yaş ve kilosuna göre önerilen dozu bilmiyor iseniz, doktorunuza danışmalısınız. Çocuklarda hiçbir zaman aspirin ateş düşürücü olarak kullanılmamalıdır.
7. Ateşin hemen düşmesi beklenmemeli, ateş düşürücü ilaçların hastalığın gidişatında herhangi bir değişiklik yapmadığı ve iyileştirmediği unutulmamalıdır.
Üç aydan küçük çocuğunuz ateşlenirse….
Yeni doğan dönemdeki bebeklerde enfeksiyonla savaşma yeteneği kısıtlı olduğundan ciddi enfeksiyonlar gelişebilir. Bebeğinizin ateşi 38ºC’nin üzerine çıkarsa, doktorunuzu mutlaka arayın. Doktora danışmadan ilaç vermeyin.
1. Eğer çocuğunuzun ateşi 39°C ve yukarıda ise
2. Eğer çocuğunuz bir şey içmek istemiyor, durmadan ağlıyor veya çok halsiz görünüyorsa
3. Ateşle birlikte çocukta kasılma, şuurda bir değişiklik olduysa, dalgınlık varsa, çocuk her yediğini kusuyorsa, yoğun bir solunum sıkıntısı varsa, yani sık nefes alıyorsa ya da nefes almada zorluk çekiyorsa, vücutta döküntü varsa
4. Eğer çocuğunuz ateşli havale geçiriyorsa, daha önce ateşli havale geçirdiyse ya da çocuğun kardeşlerinde ateşli havale hikayesi varsa (Havale anında çocuğunuzun elleri ve ayakları şiddetli bir şekilde sallanmaya başlar ve gözleri arkaya doğru kayabilir. Ateşli havale genelde 1-5 dakika sürer. Çocuğunuzun elinin veya kolunun birkaç kere sallanması, onun havale geçirdiği anlamına gelmez.)
5. Eğer ateşi 48 saatten (2 tam gece ve gündüz) daha uzun sürer ve ateş düşürücü ilaçlarla bile düşmezse çocuğunuzu mutlaka doktora götürmelisiniz.
Ateşli Çocuğa Yaklaşım
Vücut sıcaklığının normalin üzerine çıkması ateş olarak tanımlanır. Vücut sıcaklığı yaşa, ölçümün yapıldığı saate ve vücut bölgesine, ateş öncesi yapılan fiziksel aktiviteye ve çevre ısısına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Vücut sıcaklığı sabah 5.00-6.00 sıralarında en düşük, 17.00-18.00’ de ise en yüksek değerine ulaşır. Bebeklerde vücut sıcaklığı daha yüksektir ve 1 yaş civarında erişkin düzeye doğru düşüş gözlenir. Kızlarda 13-14, erkeklerde 17-18 yaşında sabitlenir. Ateş kulaktan, makattan, alından, koltuk altından, ciltten ve ağızdan ölçülür. Bugün için ateş ölçümünde en geçerli cihaz nedir ve ateş en uygun nereden ölçülür sorusunun cevabı net olarak verilebilmiş değildir. Çocuklarda cıvalı cam termometreler civanın zararlı etkilerinden dolayı artık kullanılmamaktadır. Koltuk altından 37.2°C, ağızdan 37.5°C, makattan 38°C, kulaktan ölçümlerde 37.8°C üzerindeki değerler ateş olarak kabul edilir.
Makattan Ölçüm
Vücut sıcaklığını en iyi yansıtan bölge olmasına rağmen huzursuzluğa ve yaralanmalara neden olabileceğinden tercih edilen bir ateş ölçümü değildir. Dijital termometrenin temiz olduğundan emin olunmalıdır. Termometrenin ucu vazelin veya jel ile yağlanır ve çocuğun makatının içine doğru 1.5-2 cm kadar nazik bir şekilde ilerletilir. En az 3 dakika süre ile makat içinde kalması sağlanır.
Ağızdan Ölçüm
Küçük çocuklarda iletişim sorununun olması, gıda ve sıcak-soğuk sıvı alımından ve ağız içi yaralardan etkilenmesi nedeniyle tercih edilen bir yöntem değildir. Bu yolla ateş ölçümü küçük bebeklerde emzik termometrelerle de yapılabilir.
Kulaktan Ölçüm:
Her iki kulaktan birkaç kez ölçüm yapılmalı ve en yüksek değer doğru kabul edilmelidir. Küçük çocuklarda dışkulak yolu kavisli ve S şeklinde olduğu için termometrenin ucu kulak zarını göremez ve hatalı ölçüm yapılabilir. Hızlı bir ölçüm sağlar. Ölçüm yapılırken çocuğun kulak kepçesi üst kısmından tutulup nazikçe üste yukarı kaldırılıp termometrenin ucu hafifçe kulak içine doğru itilir. Dış kulak yolunda buşon varlığı ve enfeksiyon, ölçüm öncesi çok soğuk veya sıcak suyla yapılmış banyo ölçüm sonucunu etkileyebilir.
Koltuk Altından Ölçüm
Koltuk altı kurulandıktan sonra ölçüm yapılmalıdır. Çocuklarda en sık tercih edilen yöntemdir. Yenidoğanda ise en uygun ölçüm şeklidir. Güvenilirdir ve kolay uygulanır. Ancak terlemeye bağlı olarak gerçekten daha düşük değer gösterebileceği akılda tutulmalıdır.
Plastik Şerit Termometreyle Ölçüm
Isıyla değişen duyarlı sıvı kristaller içeren bu termometreler alına yapıştırılır, vücut sıcaklığı bir dakika sonra renk değişikliği skalasından okunur. Bu yöntemle ölçüm güvenilir değildir.
Alından/Ciltten Ölçüm
Çok hızlı ölçüm yapılabilir ancak güvenirliği düşüktür. Yüksek ateş çıkarsa koltuk altından ölçümün tekrarı gerekir. Evde 0-5 yaş grubu ateşli çocuklarda rutin olarak ağız ve makattan ateş ölçümü yapılmamalıdır. Ateş ölçümü, yenidoğanlarda (ilk 4 hafta) koltukaltından; 4 hafta-5 yaş arası çocuklarda ise koltuk altı ve kulaktan yapılmalıdır.
Her ateşli durum ailelerde ciddi bakteriyel enfeksiyonlar nedeniyle endişeye yol açar. Çocuktaki en ufak ısı artışı ateşin hemen düşürülmesi gerektiği fikrini tetiklemekte ve ailede paniğe neden olmaktadır. Ateş korkusu olarak tanımlanan bu telaş ve panik hali annelerin sağlık merkezlerini gereksiz kullanmalarına ve gereksiz tedavilere neden olabilmektedir. Ayrıca ateşli çocukların okulları aksamakta, anne ve babalarının çalışması engellenmektedir. Oysa ateş bir hastalık değil, vücudun hastalıklara karşı verdiği normal bir reaksiyondur. Ateş düşürme hastalığın seyrini değiştirmez. Ateşin vücudumuz için pek çok faydası bulunmaktadır. Ateş varlığında mikropları öldürmekle görevli beyaz kan hücrelerinin mikropların bulunduğu ortama göçünün hızlandığını ve beyaz kan hücrelerinin mikropları öldürücü madde salgılama yeteneklerinin arttığını gösteren çalışmalar mevcuttur. Ateş yanıtıyla bakterilerin ölmesi hızlanmaktadır. Ateşin kendi başına beyne hasar vermesi için ise 41,5°C üzerine çıkması gerekir. Bu da genelde enfeksiyonlarda çok çok nadir olarak görülmektedir. Yani ateş beyne zarar vermez, felce neden olmaz.
Ateş havale yapabilir ama bu korkulacak bir hastalık değildir. Çocukların yüzde 2-4’ünde görülür. Ateşli havale çocukta yatkınlık varsa ortaya çıkabilir. Ateş, çocuklarda genellikle kısa sürede kendiliğinden iyileşen basit viral hastalıklardan kaynaklanır. Soğuk algınlığı, grip gibi enfeksiyonlar ateşin sık görülen nedenleridir. Soğuk algınlığında ilk 24 saat tek bulgu ateş olabilir, diğer belirtiler arkadan gelir. Anjin, orta kulak iltihabı, ishal, idrar yolu enfeksiyonu da ateşe yol açar. Ateşli çocukların çok az bir kısmında ise yaşamı tehdit eden veya ileride yaşam kalitesini etkileyebilecek olan ciddi bakteriyel enfeksiyonlar söz konusudur.
Öncelikle, ateşin düşmanımız değil dostumuz olduğunu bilerek hareket etmeliyiz. Ateşin yükselmesiyle, vücut enfeksiyon etkeniyle daha iyi savaşabilmektedir. O halde, ateşli çocukta hemen ateşi düşürmeye çalışmak gereksizdir. Eğer bir enfeksiyon söz konusuysa, ateşi düşürmek enfeksiyonu daha çabuk iyileştirmeyecek, nedeni ortadan kaldırmayacaktır.
Ateşli bir çocuğu değerlendirirken, ateşin yüksekliğinden çok çocuğun genel durumu yol gösterici olmalıdır. Ateşin ne kadar yüksek olduğu, hastalığın ağırlığının bir göstergesi değildir. Çocuklarda ateşin en sık nedeni olan basit viral enfeksiyonlar, 39-40°C ateşe neden olabilir. Tam tersine, bazı ciddi hastalıklar da çok yüksek ateşe yol açmayabilir. Ancak 0-3 ay arası bebeklerde, normalin üstünde ölçülen bir vücut ısısı- değer kaç olursa olsun- hemen doktora ulaşmayı gerektirir. Daha büyük çocuklarda, çocuğun genel durumuna dikkat etmek gerekir. Eğer çocuk uyanık, aktifse, oynuyorsa, yiyip içebiliyorsa, uykusu iyiyse, solunumu normalse çok korkmaya gerek yoktur. Ailelerin çok yanlış ve yaygın uygulaması da antibiyotiklerin ateş düşürücü olarak kullanılmasıdır. Antibiyotiklerin uygunsuz ve aşırı kullanımı hastanın iyileşmesine katkıda bulunmayacağı gibi, sık kullanılan ampirik antibiyotiklere karşı bakteriyel direnç gelişimine de yol açar. Bu direnç, daha sonra gelişebilecek enfeksiyonların rutin antibiyotiklerle tedavisinde başarısızlıklara yol açabilmektedir.
Ateşli Çocuğun Evde Tedavisi: Annelere Öneriler
1. Kalın kıyafetler, ateşin daha fazla yükselmesine neden olabileceğinden çocuklar az giydirilmeli, uyuturken giysiler daha da azaltılmalıdır. Oda ısısı ne çok sıcak ne çok soğuk olmalıdır (21-24°C idealdir).
2. Alın, şakaklar, koltukaltı, kasıklar ve bacak arkalarına ıslak ve ılık kompres uygulanabilir. Uygulanan kompresler sık sık değiştirilmelidir.
3. Çocuğa ılık suyla duş aldırılabilir. Ancak ateş düşürücü vermeden tek başına ılık duş ve ılık kompres, bazen çocuğun sudan rahatsızlık duyup titremesine ve ateşin biraz daha artmasına neden olabilir.Ateş, hızlı su kaybına sebep olarak vücudun susuz kalmasına yol açabilir. Bu yüzden çocuk sıvı alımı için teşvik edilmelidir.
4. Hastayken tüm insanlar gibi çocukların da iştahı azalır. Yemek yemek istemeyen çocuk zorlanmamalıdır. Böyle dönemlerde en sevdiği yemekler hazırlanmalı ve yiyebildiği kadar yemesi için teşvik edilmelidir.
5. Okula giden ateşli çocuklar ateş 24 saat yükselmeyinceye dek evde istirahat etmelidir.
6. 38° C den daha düşük ateşlerin çoğunda eğer çocuğun genel durumu iyi ise, ilaç ihtiyacı olmayabilir. 38°C üzerinde ateşli ise parasetamol veya ibuprofen içeren ateş düşürücüler, çocuğunuzun yaşı ve kilosuna göre verilebilir. Çocuğunuzun yaş ve kilosuna göre önerilen dozu bilmiyor iseniz, doktorunuza danışmalısınız. Çocuklarda hiçbir zaman aspirin ateş düşürücü olarak kullanılmamalıdır.
7. Ateşin hemen düşmesi beklenmemeli, ateş düşürücü ilaçların hastalığın gidişatında herhangi bir değişiklik yapmadığı ve iyileştirmediği unutulmamalıdır.
Üç aydan küçük çocuğunuz ateşlenirse….
Yeni doğan dönemdeki bebeklerde enfeksiyonla savaşma yeteneği kısıtlı olduğundan ciddi enfeksiyonlar gelişebilir. Bebeğinizin ateşi 38ºC’nin üzerine çıkarsa, doktorunuzu mutlaka arayın. Doktora danışmadan ilaç vermeyin.
1. Eğer çocuğunuzun ateşi 39°C ve yukarıda ise
2. Eğer çocuğunuz bir şey içmek istemiyor, durmadan ağlıyor veya çok halsiz görünüyorsa
3. Ateşle birlikte çocukta kasılma, şuurda bir değişiklik olduysa, dalgınlık varsa, çocuk her yediğini kusuyorsa, yoğun bir solunum sıkıntısı varsa, yani sık nefes alıyorsa ya da nefes almada zorluk çekiyorsa, vücutta döküntü varsa
4. Eğer çocuğunuz ateşli havale geçiriyorsa, daha önce ateşli havale geçirdiyse ya da çocuğun kardeşlerinde ateşli havale hikayesi varsa (Havale anında çocuğunuzun elleri ve ayakları şiddetli bir şekilde sallanmaya başlar ve gözleri arkaya doğru kayabilir. Ateşli havale genelde 1-5 dakika sürer. Çocuğunuzun elinin veya kolunun birkaç kere sallanması, onun havale geçirdiği anlamına gelmez.)
5. Eğer ateşi 48 saatten (2 tam gece ve gündüz) daha uzun sürer ve ateş düşürücü ilaçlarla bile düşmezse çocuğunuzu mutlaka doktora götürmelisiniz.
